Тываның кадык-камгалал яамызының Инстаграмм четкизинге чон-биле дорт харылзааны тургузуп, өкпеге рак аарыгларын эрте дээре тодарадырып, аарыгны үзе эмнээриниң барымдааларын тургузарының дугайында тайылбырны апрель 7-де Онкология диспансериниң кезер салбырының эргелекчизи, Кадык-камгалал яамызының штаттан дашкаар кол онколог эмчизи Буян Иванович Идам-Сүрүң берген. Дорт эфир тыва дыл кырынга эрткен.

– Өкпеге ыжык аарыглары Тывада хөй болуп турары бисти, онколог эмчилерни болгаш Кадык-камгалал яамызын дүвүредип турар, чүге дээрге өкпениң ыжык аарыглары ниити рак аарыгларының аразында хөй болуп турар. Эрткен 2020 чылда 59 кижиниң өкпезинге ыжык аарыгларын тодараткан, ол ышкаш чыл дургузунда 56 кижи өкпезинге рактан чок болган. Ол 59 кижиниң хөй кезии аарыы тодараттынган соонда чыл четпейн өлүп хорап турары дүвүрелди оттурбас арга чок.
Нарын байдалды аарыг эмнеттинмес, 3-4 дугаар чадага чедир кедерей берген чадазында илереттинип турары тургузуп турар. 59 рак аарыы тодараттынган кижиниң аразындан чүгле 2-3 кижини кезип, аарыгны эки түңнелдиг эмнеп болур арга бар. Аарыы тодараттынган соонда өске хоочураан аарыгларлыг кижи болза, база кезиишкин кылып эмнээри болдунмайын барып болур. Чижелээрге, чүрээ аарыг кижиниң чүрээ кезиишкин үезинде угбайн барып болур, азы бүүрээ ажылдавайн барып болур дээн чижектиг.
Өкпезинге рак тыптып турар улуска хөй кезиинде таакпы тыртар эр улус хамааржып турар. Таакпылаар улустуң чанында чоруп турар чоок кижилери база таакпының хоралыг ыжын тынып, кадыынга хораны чедирип турар. Ол ышкаш кышкы үеде Тываның хөмүр-дажын одаарга агаарга тарап турар ыш база өкпеге багай салдарлыг.
Мындыг нарын байдалды канчап экижидип болурул?
Бо айтырыгны удуртулга болдургаш Кадык-камгалал яамызы болгаш Онкология диспансери-биле тускай дужаалды белеткеп турар. Дужаал күш кирген соонда өкпезинге рак аарыглары тыптып болгу дег улуска хамааржыр кижилерниң шинчилгези эгелээр.
Бир дугаарында эмнелгелерниң эргинин кандыг-бир чылдагаан-биле артап кирген 40 хардан өрү назылыг эр кижи бүрүзү тускай айтырыышкынга киржир ужурлуг. Айтырыышкында эр кижиниң таакпылаар, таакпылавазын, кайы-хире үениң иштинде таакпы тыртып турарын, читпес чөдүл бар чогун, дүкпүзү хөй бе, дүкпүрерге хан холумактыг болур бе, хөрээнде аарып турар чүүл бар бе дээн ышкаш айтырыгларны киирген. Ол айтырыгларның ийизинде «ийе» деп харыылаан болур болза, тускай эмчи шинчилгезин чорудуп эгелээр.
Өкпе аарыглары туруп болгу дег кижиниң эмчи шинчилгезинге караңгы рентген шинчилгези хамааржып турар. Рентген чуруун ийи аңгы кылдыр тырттырар – мурнундан, база кыдыындан. Бир эвес кандыг-бир өскерилгелер бар болза, рентген чуруунга көстүп келир.
Ол ышкаш спирография шинчилгезин чорудар. Ол болза кижиниң тыныжын хынаары болур, тускай херексел шинчиттирип турар кижиниң тыныжының күжүн, кайы-хире агаарны чаңгыс угда киир тынып турарын хынап, шинчилгени кылыр.
База бир өкпени шинчиириниң аргазы эртенги дүкпүнүң тургузуун шинчилээри болур. Хөрээниң иштинде хондур чыглы берген чарааны дүкпүргеш, лабораторияга рак клеткалары бар чогун хынаар.
Бронхоскопия шинчилгезин база эрттирип болур. Бо аппараттың дузазы-биле бажында көрүнчүктүг чүүлдү кижиниң аксын таварыштыр хөрекче кииргеш, шымчым кезекти алгаш, микроскопка шинчииир.
Ол ышкаш неделяда ийи катап вторник, четверг хүннеринде 40 хардан өрү таакпылаар болгаш хөрээнде аарып турар чүүл бар хире эр улуска компьютер томографиязын кылырын шиитпирлээн бис. Бо аппарат өкпени бичии кезектеп туруп, тургузуун допчузу-биле тырттырып, шинчиир. КТ-шинчилгезин терапевт эмчиниң Онкология диспансериниң специалистери-биле тускай аңгылап каан телефонун езугаар дугуржуп, бижидип каанын езугаар эртер. Участоктарның терапевт эмчилеринге ол телефон дугаарын берип каан.
Ынчангаш таакпылаар болгаш өкпезинге аарыг тыптып болур барымдаа бар ачаларыңар, акы-дуңмаларыңар бар болза, азы таакпылаар өөңер ээзин участок эмчизинче чорудуп, азы 89133500385 телефон дамчыштыр баш бурунгаар дугуржуп алгаш, КТ-шинчилелди эртип алырын кыйгырдым!
Өкпениң рак аарыы аңгы-аңгы хевирлерлиг болур. Аарыгны эмнээриниң аргалары ооң хевирлеринден хамааржыр – химиктиг эмнер-биле эмнээри, кезип эмнээри, радиохерелдер-биле эмнээри.
Эфир үезинде эмчиге чаңгыс айтырыгны салган:
- Сиирге кезиишкин эртен мен, 20 хонук бурунгаар. Аартып турары аажок, чүнү канчалза экил?
- Сиирге кезиишкин дээрге үстү берген сиирни быжыг хендир-биле, азы демир дузак-биле ыяк шарып каары болур. Ынчангаш кезиишкин соонда чер-ле аартып болур, ону аарышкы намдадыр эмнерни, азы чаар мазьтарны травматолог эмчиниң сүмези-биле ажыглап болур.